Οι άξονες εκλογικού ανταγωνισμού στο HelpMeVote

Στόχος αυτής της δημοσίευσης είναι να εξηγήσω τους άξονες εκλογικού ανταγωνισμού που ορίζουν το πολιτικό χάρτη του HelpMeVote 2015. Επειδή αυτός ο πολιτικός χάρτης αποτελεί την εξέλιξη των πολιτικών χαρτών των προηγούμενων HelpMeVote είναι χρήσιμο να αναφερθώ για λίγο στην μεθοδολογία που χρησιμοποίησα για την κατασκευή των προηγούμενων πολιτικών χαρτών.

HelpMeVote 2010

Όταν το 2010 κάναμε συζητήσεις με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης για τη δημιουργία ενός Voting Advice Application είχαν ένα πρόγραμμα το οποίο δεν προέβλεπε την παρουσίαση του αποτελέσματος σε πολιτικό χάρτη, ούτε είχαν τις γνώσεις ή/και τους διαθέσιμους πόρους για να προσθέσουν αυτή τη δυνατότητα στο πρόγραμμα. Εγώ επέμενα ότι ο πολιτικός χάρτης είναι απαραίτητος γιατί α) είναι πιο εύκολο για το χρήστη να καταλάβει τη θέση του σε σχέση με τα πολιτικά κόμματα όταν βλέπει το χάρτη παρά όταν βλέπει έναν πίνακα με ποσοστά συμφωνίας/διαφωνίας και β) είναι πιο αποτελεσματικός για τις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης (γιατί είναι πιο πιθανό οι χρήστες να μοιραστούν με τα κοινωνικά τους δίκτυα τη θέση τους στον πολιτικό χάρτη, αλλά και γιατί η εικόνα του πολιτικού χάρτη είναι περισσότερο πιθανό να προσελκύσει την προσοχή των διαδικτυακών φίλων από ένα πίνακα). Εφόσον δεν υπήρχε άλλος τρόπος και έχοντας εργαστεί στη δημιουργία διαδικτυακών εφαρμογών (για παράδειγμα, το 2002 είχα δημιουργήσει την πρώτη διαδικτυακή εφαρμογή του Δήμου Θεσσαλονίκης "Μάθε που ψηφίζεις"), αποφάσισα να γράψω μόνος μου αλγόριθμο και κώδικα για τη δημιουργία πολιτικού χάρτη.

Ανάμεσα στις εργασίες που μελέτησα από τη διεθνή σχετική βιβλιογραφία, είναι και οι μελέτες των Heath, Evans, & Martin (1994) και Evans, Heath & Lalljee (1996). στις οποίες αναφέρουν δύο διαστάσεις που καθορίζουν τις βασικές αξίες των πολιτών:

1. Την οικονομική διάσταση που σχετίζεται με την έννοια της ισότητας και αναφέρεται ως αντιπαράθεση αριστεράς/δεξιάς σε οικονομικά θέματα όπως ο οικονομικός φιλελευθερισμός, το κράτος πρόνοιας, η αναδιανομή πλούτου και η δημοσιονομική πειθαρχία (σχετικά με παραδείγματα πολιτικών που αντιστοιχούν στις παραπάνω έννοιες παραπέμπω στον Πίνακα 1 του (Andreadis, Teperoglou, Tsatsanis 2011)
2. Την κοινωνικο-πολιτισμική διάσταση αντιπαράθεσης φιλελευθερισμού/αυταρχισμού που αναφέρεται κυρίως σε θέματα ατομικών ελευθεριών (π.χ. τις τοποθετήσεις των πολιτών σε θέματα κοινωνικού φιλελευθερισμού, νόμου και τάξης). Στον κοινωνικό-πολιτισμικό άξονα έχει αναφερθεί και ο Inglehart (1977, 1990, 1997) ως αντιπαράθεση στο μεταϋλιστικό επίπεδο (ενώ η αντιπαράθεση στα οικονομικά θέματα παραπέμπει στο υλιστικό επίπεδο), οι Flanagan και Lee (2003) αναφέρονται σε μία αντιπαράθεση Νέας Δεξιάς/Νέας Αριστεράς ενώ οι Hooghe, Marks, & Wilson (2002) αναφέρονται στην αντιπαράθεση GAL: Green, Alternative, Libertarian vs TAN: Traditional, Authoritarian, Nationalist) όπου στο ένα άκρο αυτού του άξονα συγκεντρώνονται ο συντηρητισμός, ο αυταρχισμός και ο εθνικισμός και στο άλλο άκρο βρίσκονται οι πράσινοι, εναλλακτικοί και οι κοινωνικά φιλελεύθεροι.

Η υπόθεση του προαναφερθέντος δισδιάστατου ιδεολογικού χώρου που δομείται από έναν κοινωνικο-πολιτισμικό άξονα και έναν κλασικό οικονομικό άξονα στην Ελλάδα στην προ της οικονομικής κρίσης περίοδο επιβεβαιώνεται και από την παραγοντική ανάλυση των δεδομένων της Ευρωπαϊκής Εκλογικής Έρευνας 2009 (Andreadis, Teperoglou & Tsatsanis, 2011). Στην ίδια μελέτη που αφορά στις Ευρωεκλογές του 2009 βρίσκουμε ότι ισχυρή αρνητική στάση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζεται μόνο από το ΚΚΕ (άρα οι αρνητικές θέσεις εμφανίζονται σε πολίτες που έχουν οικονομικά αριστερές θέσεις).

Έχοντας αυτά ως οδηγό κατασκεύασα τους πολιτικούς χάρτες για το HelpMeVote των περιφερειακών εκλογών του 2010. Στα παρακάτω διαγράμματα εμφανίζονται οι πολιτικοί χάρτες για τις Περιφέρειες Αττικής και Θεσσαλονίκης. Σημειώνω ότι οι θέσεις των υποψηφίων ή κομμάτων στο χάρτη καθορίζονται από τις θέσεις στις οποίες τους έχουν τοποθετήσει οι ειδικοί στις ερωτήσεις του HelpMeVote. Για λεπτομέρειες βλ. Andreadis (2013).

Πολιτικός Χάρτης Περιφέρειας Αττικής 2010

Πολιτικός Χάρτης Περιφέρειας Θεσσαλονίκης 2010

HelpMeVote 2012

Όπως μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί από την παρατήρηση των πολιτικών χαρτών του 2010, οι υποψήφιοι περιφερειάρχες τοποθετούνται στην διαγώνιο που ενώνει το πρώτο με το τρίτο τεταρτημόριο του χάρτη, δηλαδή οι δύο άξονες που χρησιμοποιήθηκαν το 2010 δεν είναι ανεξάρτητοι μεταξύ τους. Το αντίθετο, φαίνεται να υπάρχει μία σημαντική γραμμική συσχέτιση ανάμεσα στη θέση που έχουν οι υποψήφιοι (και τα κόμματα που τους στηρίζουν) στον ένα άξονα με τη θέση που έχουν στον άλλο άξονα. Για το λόγο αυτό είναι δυνατό να χρησιμοποιήσουμε μόνο έναν άξονα και για τις δύο διαστάσεις που είχαν χρησιμοποιηθεί το 2010, όπως άλλωστε προκύπτει και από τη διεθνή βιβλιογραφία. Για του λόγου το αληθές παραθέτω απόσπασμα από την εργασία (Andreadis, Teperoglou & Tsatsanis, 2011)

Για παράδειγμα, ο Kitschelt έχει διατυπώσει το επιχείρημα ότι, ο ιδεολογικός χώρος στα πολιτικά συστήματα της Ευρώπης δομείται από έναν οριζόντιο άξονα που συγκροτείται από την αντιπαράθεση σοσιαλισμού-καπιταλισμού και έναν αντίστοιχο κάθετο άξονα που συγκροτείται από την αντιπαράθεση φιλελεύθερων-αυταρχικών αξιακών προσανατολισμών. Σύμφωνα με τον Kitschelt, οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των δεκαετιών 1970 και 1980 μετατόπισαν τον άξονα προτιμήσεων των ψηφοφόρων και ως αποτέλεσμα, τον άξονα ιδεολογικής αντιπαράθεσης των πολιτικών κομμάτων, από μια απλή εναλλακτική σοσιαλιστικής αριστεράς και καπιταλιστικής δεξιάς σε μια πιο περίπλοκη διάταξη αντιπαραβολής αριστερών-φιλελεύθερων και δεξιών-αυταρχικών εναλλακτικών. Με άλλα λόγια, ο νέος κύριος άξονας αντιπαράθεσης των δεκαετιών 1970 και 1980 στην Ευρώπη αντιστοιχούσε στη διαγώνιο ανάμεσα στο άνω αριστερό τεταρτημόριο με το κάτω δεξί τεταρτημόριο του δισδιάστατου ιδεολογικού χώρου.

Από την άλλη πλευρά, στις εκλογές του 2012 προέκυψε μία νέα διάσταση πολιτικής αντιπαράθεσης που διαμορφώθηκε γύρω από τον τρόπο αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης, της διαχείρισης του χρέους, των μνημονίων με την Τρόικα και τις σχέσεις με τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έτσι ο πολιτικός χάρτης που χρησιμοποιήθηκε για το Μάιο του 2012 και παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραμμα οριοθετήθηκε από έναν άξονα Αριστεράς/Δεξιάς που συμπεριλαμβάνει οικονομικά και κοινωνικο-πολιτισμικά θέματα, και έναν άξονα που αφορά την διαχείριση του χρέους με παραμέτρους την στάση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις δεσμεύσεις της χώρας. Οι δύο ακραίες τιμές του άξονα αντιστοιχούσαν: η άνω στην αποδοχή των συνθηκών και την παραμονή της χώρας στην ΕΕ και η κάτω στην πλήρη αποδέσμευση από την ΕΕ και τις υποχρεώσεις.

Πολιτικός Χάρτης Μάιος 2012

Όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα, στις εκλογές του Ιουνίου 2012 χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιοι άξονες με τη διαφορά ότι εφόσον μετά το αποτέλεσμα του Μαΐου δεν υπήρχε κανένα κόμμα που να υποστηρίζει την αποδοχή των συνθηκών χωρίς επαναδιαπραγμάτευση, το άνω άκρο του κατακόρυφου άξονα χάρτη αντανακλά αυτήν την αλλαγή.

Πολιτικός Χάρτης Ιούνιος 2012

HelpMeVote 2015

Από την στατιστική ανάλυση των δεδομένων του HelpMeVote 2012 προέκυψε ότι μεγάλο μέρος της αντιπαράθεσης στα οικονομικά θέματα έχει ενσωματωθεί στον κατακόρυφο άξονα (που αφορά στη διαχείριση του χρέους και στις σχέσεις με την ΕΕ) αφήνοντας στον οριζόντιο άξονα μόνο την κοινωνικο-πολιτισμική διάσταση. Αυτό οδήγησε και στην απόφαση αλλαγής της ονομασίας του οριζόντιου άξονα από Αριστερά/Δεξιά σε Φιλελευθερισμός/Αυταρχισμός. Η αλλαγή αυτή επιβεβαιώνεται και από την ανάλυση των δεδομένων της Εθνικής Εκλογικής Έρευνας 2012 (ELNES 2012) (βλ. το ειδικό τεύχος του South European Society and Politics: Political representation in bailed-out Southern Europe: Greece and Portugal compared των Freire et al (2014) και ιδιαίτερα το Tsatsanis, Freire, & Tsirbas (2014).

Ο κατακόρυφος άξονας αποτυπώνει για τις παρούσες εκλογές την αντιπαράθεση των κομμάτων όσον αφορά στη διαχείριση του χρέους και στον τρόπο ελάφρυνσης των βαρών των Ελλήνων πολιτών με παραμέτρους την στάση προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις δεσμεύσεις της χώρας. Στο άνω άκρο επικρατεί η άποψη ότι προτεραιότητα πρέπει να έχει η παραμονή στο Ευρώ και η ελάφρυνση των βαρών να γίνει σταδιακά. Στο κάτω άκρο βρίσκονται τα κόμματα που δεν ενδιαφέρονται για την παραμονή της χώρας στο Ευρώ και απαιτούν διαγραφή του χρέους και άμεση ελάφρυνση όλων των βαρών. Όπως ήδη αναφέρθηκε, αυτός ο άξονας έχει απορροφήσει σε μεγάλο βαθμό τον κλασικό οικονομικό άξονα αριστεράς/δεξιάς, ο οποίος έχει χάσει σημαντικό μέρος της δυνατότητας να καθορίζει την εκλογική συμπεριφορά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σε μία χώρα που εξαρτάται από τη διεθνή οικονομική υποστήριξη, η οικονομική πολιτική δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη από τις σχέσεις με τους εταίρους, με την έννοια ότι η δυνατότητα να ακολουθήσει κάποιος πολιτικός αριστερή οικονομική πολιτική περιορίζεται από τις απόψεις που έχει για τη σημαντικότητα της παραμονής στη ζώνη του Ευρώ. Τέλος, στον άξονα αυτό ενσωματώνεται και τα θέματα που έχουν να κάνουν με τον λαϊκισμό.

Έτσι δημιουργήθηκε ο πολιτικός χάρτης του HelpMeVote 2015 που εμφανίζεται στο παρακάτω διάγραμμα. Συνεπώς το αριστερό άκρο του οριζόντιου άξονα που αναφέρεται ως φιλελευθερισμός δεν θα πρέπει να συγχέεται με τον οικονομικό φιλελευθερισμό, αλλά αντιστοιχεί σε αυτό που αναφέρω παραπάνω ως GAL (Green, Alternative, Libertatian). Θα ήταν ίσως πιο ξεκάθαρο αν είχε μία πιο λεπτομερή ετικέτα, αλλά ο διαθέσιμος χώρος σε αυτό το σημείο της εικόνας είναι περιορισμένος. Άλλωστε, η οικολογία, που είναι μία από τις τρεις έννοιες που περιλαμβάνονται στο GAL, δεν περιλαμβάνεται καθόλου στο HelpMeVote 2015 αφού στις προηγούμενες εκδόσεις του HelpMeVote που χρησιμοποιήθηκαν προτάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, δεν βοήθησαν καθόλου στη διαμόρφωση του αποτελέσματος αφού όπως προέκυψε από την ανάλυση των δεδομένων, η προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα αποτελεί θέμα κοινής αποδοχής (valance issue) βλ. και Andreadis, Teperoglou & Tsatsanis (2011).

Πολιτικός Χάρτης 2015

References
Andreadis, I. (2013) Voting Advice Applications: a successful nexus between informatics and political science. BCI '13, September 19 - 21 2013, Thessaloniki, Greece http://doi.acm.org/10.1145/2490257.2490263
Andreadis, I., Teperoglou, E., Tsatsanis. E. (2011) Η δομή του ιδεολογικού χώρου στην Ελλάδα: χαρτογράφηση των προτιμήσεων πολιτικής κομμάτων και ψηφοφόρων, The structure of ideological space in Greece: mapping parties’ and voters’ policy preferences], Hellenic Political Science Review 38 p. 5-32 http://invenio.lib.auth.gr/record/129405/files/Ideological-space.pdf
Evans, G., Heath, A. and Lalljee, M. (1996). Measuring left-right and libertarian-authoritarian values in the Βritish electorate. British Journal of Sociology 47 (1): 93-112.
Flanagan, S. C. και Lee, A.-R (2003) The new politics, culture wars, and the authoritarian-libertarian value change in advanced industrial democracies, Comparative Political Studies, τομ.36, τχ. 3, σ. 235-270.
Freire, A., Lisi, M., Andreadis, I., & Leite Viegas, J. M. (2014). Political representation in bailed-out Southern Europe: Greece and Portugal compared. South European Society and Politics, 1-21. http://doi.org/10.1080/13608746.2014.984381
Heath, A., Evans, G. and Martin, J. (1994). The measurement of core beliefs and values: The development of balanced Socialist/Laissez faire and Libertarian / Authoritarian scales. British Journal of Political Science 24 (1): 115-32
Hooghe, L., Marks, G., & Wilson, C. J. (2002). Does left/right structure party positions on European integration?. Comparative Political Studies, 35(8), 965-989
Inglehart, R. (1977) The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles Among Western Publics, Princeton University Press, Princeton
Inglehart, R. (1990) Culture Shift in advanced industrial society, Princeton University Press, Princeton
Inglehart, R. (1997) Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies, Princeton University Press, Princeton.
Kitschelt, H. (1994) The transformation of European Social Democracy, Cambridge University Press, Cambridge.
Tsatsanis, E., Freire, A., & Tsirbas, Y. (2014). The impact of the economic crisis on the ideological space in Portugal and Greece: a comparison of elites and voters. http://doi.org/10.1080/13608746.2014.983317